At 4.48
when desperation visits
I shall hang myself
to the sound of my lover’s breathing.

Ik bevond me ongeveer halverwege de lijdensweg die we in het diepst van onze hopeloosheid het ‘T-woord’ waren beginnen noemen, toen ik voor het eerst Sarah Kane las. Die zomer – want uiteraard was mijn thesis niet in eerste zit afgeraakt – was vooral een test in hoever je interesse kan drijven alvorens het obsessie wordt, om uiteindelijk uit te doven in frustratie en te eindigen in volledige apathie. Met als hoofdthema theater en zoekwoorden als ‘geweld’ en ‘kannibalisme’ bracht een zoveelste google search mij uiteindelijk bij Sarah Kane.

4.48 Psychosis lezen doet pijn op alle verkeerde plaatsen. Zeggen dat de tekst over depressie gaat, is licht uitgedrukt. 4.48 Psychosis kleedt depressie uit, scheurt haar open, dissecteert wat erin zit en legt het op tafel: meedogenloos, brutaal, ongefilterd. Bovendien is Sarah Kanes stream-of-consciousness lezen moeilijk. Letterlijk:

a consolidated consciousness resides in a darkened banqueting hall near the ceiling of a mind whose floor shifts as ten thousand cockroaches when a shaft of light enters as all thoughts unite in an instant of accord body no longer expellent as the cockroaches comprise a truth which no one ever utters,

maar ook figuurlijk,  omdat lezen identificeren is, in dit geval, met een heel erg zieke, heel erg verloren, jonge vrouw. Weten dat het stuk in 2000 na de zelfmoord van de auteur postuum werd uitgegeven en opgevoerd, weegt zwaar.

Eén van deze opvoeringen werd geregisseerd door Jan Steen en gebracht door Lien Wildemeersch en Benjamin Cools en vindt - al sinds het begin der tijden, lijkt het - plaats in de Minard. Tagline van de voorstelling is Jan Steens assertie dat het om “een van de krachtigste theaterteksten van de laatste 15 jaar” gaat. Bovendien wordt de tekst twee keer gebracht, door twee verschillende acteurs die twee “heel verschillende versies” maken. En daarmee zijn mijn twee grootste problemen met de voorstelling al meteen aangehaald.

Wat deze vertoning duidelijk maakt is dat 4.48 Psychosis vooral géén krachtige theatertekst is. In het eerste deel van de avond betreedt Lien Wildemeersch een compleet onaangeklede speelvloer. In een hoek staat een piano, achteraan zie je theaterzitjes. Alle lichten zijn aan: niet alleen de acteur wordt belicht, ook het publiek. Wellicht schuilt hierachter een kritiek op voyeurisme, maar deze belichting heeft vooral als effect dat de toeschouwer volledig uit de voorstelling wordt gesleurd. Op het podium staat een vrouw aan de rand van de afgrond, maar alle aandacht gaat naar de persoon die klungelig en vooral lawaaierig de zaal verlaat. Door elke geeuw, elke verandering van houding, elk gefluister word je afgeleid. Benjamin Cools’ versie ondergaat hetzelfde lot: wanneer hij er tot driemaal toe er niet in slaagt het woord “orgasm” uit te spreken, en daarbij zelf moeilijk een lachje kan onderdrukken, gaat de toon van het stuk volledig verloren.

Maar dat is niet het enige probleem met 4.48 Psychosis als theatertekst. Als leestekst is 4.48 Psychosis brutaal in zijn oprechtheid en hierdoor puur en prachtig. Lien Wildemeersch daarentegen, acteert. We zien geen vrouw aan het einde van haar krachten, we zien een actrice. Soms doet ze alsof ze hysterisch roept, soms doet ze alsof ze huilt, maar altijd doet ze alsof. 4.48 Psychosis is zoveel krachtiger als persoonlijke ervaring, zonder interferentie van een acteur. Dan pas krijg je de kans pijn te voelen, in plaats van pijn te zien gevoeld worden.

Mijn tweede hang-up van de avond was dat we twee voorstellingen kregen voorgeschoteld. Twee radicaal verschillende interpretaties, die eigenlijk radicaal gelijkaardig waren, en daarom ook enorm vervelend. En oké, de ene roept waar de andere fluistert, de ene loopt rondjes waar de andere krampachtig danst, de ene barst in tranen uit na vijf minuten, de andere na een halfuur, maar verschillende interpretaties zijn dit absoluut niet. Bovendien lengen beide acteurs de tekst aan met muziek, wat het geheel slechts zwakker maakt.

4.48 Psychosis wordt opgevoerd omdat Sarah Kane theaterschrijver was. Maar na het zien van deze voorstelling - toegegeven, voor de tweede keer – ben ik er helemaal niet van overtuigd dat het een theatertekst is. 4.48 Psychosis moet volgens mij vooral gelezen worden. Door jou. Nu.